نوروز، میراث کهن ایرانی

نوروز با درون‌مایه گذر از فصل سرما به بهار و از سر گرفتن دوباره زندگی در نباتات، جانوران و طبیعت، یکی از ارزشمندترین دارایی‌های به‌جامانده از ایران باستان برای تمام علاقه‌مندان به این مرزوبوم است.
میلیون‌ها علاقه‌مند در سرتاسر دنیا به‌ویژه در کشورهایی همچون ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکیه و بسیاری از کشورهای دور و نزدیک از غرب اروپا تا آسیای شرقی این جشن سالانه را در نقاط مختلف دنیا برپا می‌کنند تا آیین‌های نوروزی و فرهنگ و سنن خود را به جهانیان نشان دهند. در این مقاله قصد داریم در مورد نوروز، تاریخچه عید نوروز و آیین‌های آن صحبت کنیم. سرفصل‌های عنوان‌شده در این مقاله عبارت‌اند از:
• تاریخچه عید نوروز
• آیین‌های نوروزی

[ps2id id=’1′ target=”/]

تاریخچه عید نوروز

نوروز باستانی ایران‌زمین سابقه‌ای طولانی در دنیا دارد و به دلیل کهن بودن این عید، روایات و داستان‌های مختلفی پیرامون پیدایش و تاریخچه آن گفته شده است. در باب تاریخچه عید نوروز، یکی از غنی‌ترین داستان‌ها به پادشاه معروف پیشدادی، جمشید اشاره دارد و از وی به‌عنوان آغازگر این عید زیبا یاد شده است.
ابوریحان بیرونی و حکیم عمر خیام ازجمله دانشمندان بزرگ عصر خود، پیدایش نوروز باستان را به جمشید و آغاز دوران پادشاهی وی قریب به 3000 سال پیش نسبت می‌دهند و از آن زمان تاکنون جشن بزرگ نوروز هرساله در سرزمین‌های پارسی برگزار شده است. مهم‌ترین داستانی که در مورد تاریخچه عید نوروز وجود دارد این است که این عید باستانی قبل از دین مسیحیت و اسلام وجود داشته و در آیین زرتشتی ریشه دارد.

[sc name=”Highlight” text=”تاریخچه عید نوروز به 3000 سال پیش و به زمان پادشاهی جمشید برمی‌گردد اگرچه برخی عقیده دارند که این عید باستانی قبل از پیدایش مسیحیت و اسلام وجود داشته و در آیین زرتشتی ریشه دارد.” ]

[ps2id id=’2′ target=”/]

آیین‌های نوروزی

آیین‌های نوروزی در روزگار آن زمان و به‌ویژه در دوره هخامنشیان از شکوه و قداست خاصی برخوردار بوده است و پژوهش‌های صورت گرفته نشان می‌دهد از هرات در شرق تا مصر در غرب به برگزاری و نکوداشت این رسم کهن می‌پرداخته‌اند.
آداب‌ورسومی که از نوروز برجا مانده است نیز ریشه در باورها و دانش مردمان کهن آن زمان دارد و عقاید بسیاری در رابطه با چرایی و چگونگی برگزاری این جشن ملی وجود دارد. در کتب و مراجع کهن آمده است که این روز، روز تقسیم نیکبختی‌ها و سعادت در میان مردم از سوی پروردگار است. عده‌ای معتقدند خداوند در اولین روز از ماه فروردین خلقت انسان و موجودات هستی را به پایان رساند و انسان به‌پاس قدردانی این روز را به شادی و جشن پرداخت. رشد مجدد گیاهان و سبز شدن جهان هستی یکی دیگر از اعجازهای نوروز یا روز نوین است که اشاره به حیات و رویش مجدد زندگی دارد.
از آیین‌های اصلی این جشن بزرگ، خوان نوروزی است که درواقع همان پهن کردن سفره برای پذیرایی از همنوعان و نزدیکان است. اعتقاد دیگری که وجود دارد اشاره به این نکته دارد که در این روز ارواح گذشتگان به زمین بازمی‌گردند و از دیدن پذیرایی و صفای بازماندگان خوشنود شده و برای مردمان زمین با خود برکت به همراه خواهند آورد.
هفت‌سین از دیگر آیین‌های نوروزی است که در تمام جشن‌های نوروز به‌کاربرده می‌شود. اصلی‌ترین سین میان سین‌ها سبزه است و بر اساس روایات باستانی، مردمان ایران‌زمین بر بالای ستون‌هایی از خشت، دانه‌هایی از غلات و حبوبات می‌کاشته و از میزان رشد آن‌ها، مقدار محصولات کشاورزی در سال جاری را تخمین می‌زدند. دیگر سین‌های سفره پذیرایی نوروز عبارت‌اند از: سنجد، سیب، سیر، سمنو، سرکه و سماق؛ هرچند در طول زمان سین‌های دیگری به این ترکیب اضافه شده‌اند.
یکی دیگر از مراسم شناخته‌شده در تاریخچه عید نوروز مراسم آب‌ریزگان یا غسل با آب بوده است که در آن جهت تطهیر انسان‌ها و دعا برای نزول باران، درست در صبح روز نوروز، مردم خود را می‌شستند و برای حلول سال نو آماده می‌شدند.

یکی از اصلی‌ترین نمادهای عید نوروز، عمو نوروز یا حاجی‌فیروز است که منادی شادی و سرور است. عمو نوروز با پوشیدن لباس سرخ، گیوه‌های نوک‌تیز و منگوله‌دار و کلاه مخروطی بر سر، خود را می‌آراید و چهره سیاه، دندان‌های سفید و لبانی سرخ دارد. عمو نوروز با در دست داشتن دایره‌زنگی و سرودن شعرهای شاد و قدیمی به میان مردم کوچه و بازار می‌رود و آن‌ها را به جشن و پای‌کوبی دعوت می‌کند.
هدیه دادن و هدیه گرفتن از دیگر رسم‌های باستانی عید نوروز است و در طول دوران برگزاری این جشن که بین 7 تا 30 روز بوده است، مردم به یکدیگر شیرینی و اشیاء زینتی هدیه می‌دادند تا شیرین‌کام شده و از انواع بلایا در امان بمانند. در سال‌های بعد رسم عیدی دادن سکه، شکل گرفت و هم‌اکنون نیز عیدی‌های نوروز به شکل اسکناس نو میان افراد خانواده رواج دارد.
چهارشنبه‌سوری یا جشن سوری یکی دیگر از آیین‌های نوروزی است که در تاریخچه عید نوروز می‌توان ردپای آن را دید. در این جشن که در روزهای پایانی سال برگزار می‌شده است، مردم در حیاط و بام خانه‌های خود آتش برپا می‌کردند و از آن برای تطهیر جهان هستی و از بین بردن شر و شیاطین استفاده می‌کردند. همچنین این تصور وجود داشت که ارواح مردگان یا همان فروهرها از این طریق به کمک زمینیان خواهند آمد و آن‌ها را در جنگ یاری خواهند کرد.

وجود آتش، سبزی، ماهی، آینه و بسیاری از نمادهای دیگر در آیین‌های نوروزی هر یک نشان‌دهنده مفهوم خاص و سمبل یک اتفاق گوارا و نیکو بوده است. طبخ غذاهای تازه ازجمله سبزی‌پلو با ماهی یا کوکو سبزی نیز نشان‌دهنده طراوت و شادابی و آرزوی سفره‌ای پربرکت در تمام سال برای خانواده و دوستان بوده است که امروزه نیز اجرا می‌شود.

[irp posts=”2305″ name=”همه‌چیز درباره‌ی چهارشنبه سوری”]
رسم قدیمی خانه‌تکانی و گندزدایی از اسباب و وسایل زندگی نیز از دیگر فعالیت‌های نمادین نوروز است که باهدف از بین بردن کهنگی و آلودگی‌ها جهت استقبال از سال نو برگزار می‌شود.

هرچند تعدادی از آیین‌ها و تاریخچه عید نوروز در این نوشتار به‌طور مختصر بیان شد، اما ات

فاقات مثبت و رسم و رسوم‌ این مظهر تمدن ایرانی به همین‌جا ختم نمی‌شود. درواقع در پس انتخاب هر یک از نمادها و رسوم عید نوروز، فلسفه‌ای عمیق نهفته است. نوروز دعوتی از انسان برای برگشتن به خویشتن است که با همزادپنداری نسبت به پدیده‌های عالم اطراف خود هماهنگ شده است. می‌توان گفت علت اصلی حفظ و جهانی‌شدن عید نوروز از زمان پیدایش آن تا به امروز، همین ریشه و فلسفه نهفته در آن است که با جان و فطرت آدمی گره‌خورده و بر دل می‌نشیند.
این عید بزرگ امروز فراتر از جنبه ملی رفته و به یک هویت بین‌المللی تبدیل‌شده است. به همین علت برای ما ایرانیان از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و هر یک از ما سفیران نوروز، این میراث کهن ایرانی هستیم که وظیفه خطیر نگهداری و انتقال به مردمان و نسل‌های پس از خود را بر عهده داریم.